Waar komt onze rookworst vandaan? Dat leek me een leuke vraag om uit te zoeken. Zo vlak voor de kerst word je toch al overspoeld met kerstgerechten. Dus bij deze even wat anders. Vandaag ga ik je iets leuks vertellen over rookworst. We kennen in Nederland eigenlijk niet echt een traditioneel vleesproduct waar we wereldberoemd mee zijn zoals de Spanjaarden met hun Chorizo en de Italianen met hun Parmaham. Maar toch… wij hebben wel rookworst. Dat is weliswaar een seizoensproduct en de rest van de wereld kent het eigenlijk amper. Maar toch, wij eten met zijn allen zo’n 30 miljoen kilo rookworst per jaar. En menig expat krijgt spontaan heimwee als hij denkt aan die heerlijke, sappige worst. Blijkt ook nog eens dat aan de grote doorbraak van de rookworst een simpele vergissing ten grondslag ligt….

Geschiedenis van de Hollandse rookworst

Vlees malen voor de rookworst

Soorten worst

Worst in zijn algemeenheid is een vleesproduct van gemalen vlees, vet, zout, kruiden en specerijen dat in een varkensdarm wordt gestopt. Sommige van die worsten, zoals de saucijs en bloedworst bak je thuis in de pan. Andere worsten, zoals boterhamworst, worden gekookt en op brood gegeten. Weer andere worsten worden gedroogd en dan als snack verkocht. Zo had vroeger elke provincie wel zijn eigen droge worst.

Rookworst

Maar rookworst wordt op een andere manier bereid, deze werd door slagers gerookt in een rookkast. Deze rook zorgde voor de houdbaarheid van de worst en gaf er de typerende smaak aan. In mijn dorp zijn er gelukkig nog 3 slagers die hun eigen rookworst maken en eigen rookkasten hebben om dat te doen. Maar de meeste fabriek rookworsten zoals van Unox en Struik zien geen rookkast. Zij krijgen hun rooksmaak door een toegevoegd rookaroma. En waar vroeger de worst in echte varkensdarm ging is dat nu vervangen door een soort plastic of collageen. Dat kwaliteitsverschil ligt trouwens niet geheel aan de fabrikant. Wij willen nu eenmaal graag een goedkope worst, dus moet de fabrikant manieren zoeken om het bereidingsproces goedkoper te maken en dan kom je dus op aroma en plastic.

Rookworst en stamppot

In historische bronnen vanaf de zestiende eeuw kun je lezen over hutspot, hussepot en hutsepot. Dat is een gerecht waarbij verschillende bestanddelen zoals aardappelen, groenten en vlees door elkaar werden gehusseld. Nu kennen we dat nog steeds als hutspot. Dat is echter iets anders dan stamppot. Daarbij worden de ingrediënten fijngestampt zodat het een brij wordt. En het eerste stamppot recept verschijnt in een kookboek uit de jaren ’80 van de 19^e eeuw. Deze beschrijft een recept van gestampte hutspot met klapstuk. Boerenkool stamppot kende men toen nog lang niet. Die kwam pas in het begin van de 20^e eeuw en andijviestamppot nog later.

De Hema en rookworst

In die tijd (1926) werd er ook een nieuw goedkoop warenhuis opgericht, genaamd HEMA. Je vond er producten voor een vaste prijs. Een van die producten was rookworst. Niet opgewarmd in een zakje zoals nu, maar gewoon koud. Totdat een filiaalhouder in Amsterdam, op een dag in 1936, per ongeluk teveel worsten had besteld. Hij bedacht een slimme truc. Hij warmde de worsten op en begon ze als snack aan het winkelend publiek te verkopen. Dat werd meteen een succes en andere filiaalhouders volgden het voorbeeld al snel. Inmiddels zijn de

Hema en de rookworst onlosmakelijk met elkaar verbonden. Zo zie je maar hoe door een toeval de rookworst populair werd.

Tijdens de oorlog was er uiteraard bijna geen vlees en dus ook geen worst te krijgen. De Hema moest van de overheid echter wel een betaalbare worst aanbieden. Dat werd een worst die alles behalve vlees bevatte. Alleen meel, plantaardige olie en specerijen. Vlak na de oorlog werd er weer vlees aan de rookworst toegevoegd, al was dit in de eerste jaren voornamelijk slachtafval. Na de oorlog werden, onder leiuding van een nieuwe generatie huisvrouwen, die voor gemak en voedzaamheid gingen, de stamppotten ineens populair. Dat ging samen met de rookworst die vanaf toen ook fabrieksmatig werd gemaakt.

Rookworst en vet

De laatste jaren is de rookworst wat minder populair omdat mensen hem te vet vinden. De fabrikanten hebben daar de magere rookworsten voor bedacht. Bij de slager vind je echter de ouderwetse rookworst en ook de Hema verkoopt nog steeds haar eigen rookworsten, al blijkt dat die trouwens ook uit de Unox fabriek komen. Maar wat maakt het uit. Ze zijn lekker en zitten vol nostalgie. En dat is heel wat waard!

Bronnen:

Isgeschiedenis.nl    Wikipedia.nl     Hema.nl    & het boek: Een kleine geschiedenis van de Nederlandse keuken

Wil jij ook leren zelf vlees te roken? Kom dan naar de workshop Conserveren op:

15 februari/ 21 maart/ 18 april/ 16 mei/ 20 juni/ 18 juli/      19 september/ 17 oktober of 21 november 2020

Schrijf je in via ">

TG Facebook Comments